Letersi Referat Letersi Referat 695c

LETERSI REFERAT TEMA:MITRUSH KUTELI ne proze)

PUNOI:XHULJA NACO KLASA:Xll-2

(jeta ,Kuteli

REFERAT TEMA:MITRUSH KUTELI (JETA) NENTEMA :MITRUSH KUTELI NJE NGA THESARET E LETERSISE SHQIPE  JETA DHE VEPRAT  Kuteli ne proze  (referencat letersia shqiptare 3+interneti

(Wikipedia))

. Mitrush Kuteli (1907-1967)

Shkrimtar, përkthyes dhe ekonomist, kritik letrar e folklorist . Dhimitër Pasko i njohur me pseudonimin Mitrush Kuteli u shkollua ne Selanik e Bukuresht, ku doktoroi per ekonomi. Nga viti 1924 kish filluar të botonte në gazetën "Shqipëria e Re" dhe "Kosova" që dilnin në Kostancë të Rumanisë. Më 1942 u kthye në atdhe, ku punoi në fillim si ekonomist . Më 1944 së bashku me Sen dhe Kokonën nxorën të përdyjavshmen “Revista letrare”, në Tiranë. Në 1947-1949 burgoset politikisht . Përmbledhja e tij me titull “Shënime letrare”(1944) është libri i parë në historinë e kritikës letrare shqiptare. Ai gjithashtu iu përkushtua përkthimit. Më 2002 dekorohet nga Presidenti i Shqipërisë me titullin "Mjeshtër i Madh i Punës".

JETA DHE VEPRAT Mitrush Kuteli-personalitet i shquar ne fushen e letersise,lindi ne Pogradec,me 13 shtator 1907, ku kreu dhe shkollen fillore.Studimet e mesme i kreu ne Selanik te Greqise,ne Rumani beri dhe studimet universitare ne Akademine e Shkencave te Larta Ekonomike, ne Bukuresht. 1931- u diplomua dhe ne 1934 mbrojti doktoraturen ne Shkencat bankare dhe monetare, me vleresimin me te larte.Punoi ne Bukuresht ne fillim si nenpunes i larte ne Ministrine e Financave, pastaj drejtor i Bankes Nacionale te Rumanise . 1938-botoi vepren e tij te pare ne fushen e letersise:”Nete Shqiptare”deri ne ate kohe Kuteli ishte marre me shkrimin dhe botimin e rreth 17 librave e broshurave ne rumanisht dhe nje ne shqip per ekonomine,perktheu e botoi gjithashtu shqip poezi nga Mihail Eminesku . 1942-u kthye perfundimisht ne Shqiperi ku filloi te punoje ne Banken e Shtetit Shqiptar,si konsulent specialist ne fushen e monedhes. 1943-’44 botoi dhjetra e mbase qindra shkrime ne shtypin e vendit,ne fushen ekonomike dhe ne letersi, kritike letrare,publicistike,folklore. Pas Luftes se Dyte boterore Kuteli merret me perkthime letrare te cilat i boton me emrin e tij te vertet.

Mitrush Kuteli vdiq ne nje kohe kur shpresonte te perfundonte mjaft nga projektet e tij letrare. Veprat “Rrjedhin lumenjtë” “Vjeshta e Xheladin Beut” “Lasgush Poradeci” (1937) “Net shqiptare” (1938) “Pylli i gështenjave” (1958) “Ago Jakupi e të tjera rrëfime” (1943) “Sulm e lotë” (1943) “Shënime letrare” (1944) “Havadan më havadan” (1944) “Kapllan aga i Shaban Shpatës” (1944) “Dashuria e berberit Artan” (1946) “Xinxifilua” (1962) “Tregime të moçme shqiptare” (1965) “Tregime të zgjedhura” (1972)

“… bazen e

vertet letrare ma dhane perrallat e gjyshes e te fqinjit, folklori yne i pasur qe nisa ta njoh nga vogelia ,librat e librarise se vogel te babait: “Valet e detit” te Spiro Dines librat e Naimit “Baba Tomorri” i Cajupit “Hi dhe shpuze “ i Lumo Skendos etj…” keshtu eshte shprehur vete Kuteli mbi bazen e vertet letrare qe ai ka fituar fale frymezimit te autoreve te tjere te medhenj shqiptar si Naimi , Cajupi etj

PROZA E KUTELIT Veprat ne proze te Kutelit u quajten prej vete atij si rrefime ose rrefenja.Ky emertim ka te beje me nje tipar te dallueshem te tyre, qe lidhet me menyren e organizimit te te treguarit,pasi Kuteli nuk rrefen ngjarjen, por rrefimin per ngjarjen.Kesaj strategjie rrefimi i sherbejne edhe shenimet qe ai vendos ne fund te prozave te veta;”degjuar prej nje mergimtari ne Rumani” ose “sipas nje tregimi te nje plaku ne Pogradec”etj.Ne kete menyre, ai vete ,autori , vendoset me vetedije ne rolin e nje ndermjetesi mes rrefimit dhe lexuesit.Keshtu, prozat e tij nga njera ane ruajne karakteristika te dukshme te prozes popullore, ne anen tjeter mbartin shenjat e prozes se shkruar, duke krijuar keshtu nje bashkejetese te ketyre dy tipave te shkrimit . Sigurisht, qe ne kete mes eshte talenti i prozatorit qe e siguron nje unifikim te tille dhe qe i jep ngjyrimet e nje stili individual tere kesaj strukture.Nje pjese e madhe e rrefimeve te Kutelit ndertohen sipas skemash te tilla te nderlikuar, ku vete autori tregon sesi njeri nga personazhet e tij tregon ngjarjen qe eshte berthama e vertete subjektore e tregimit.Keshtu ndodh per shembull ne rrefenjen “Nate vjeshte te trete” ose “Nate muaji Shembiter”etj.Here te tjera autori e merr vete persiper rrefimin e ngjarjes duke e nisur ate me disa formulime te drejtperdrejta,qe te fusin menjehere ne atmosferen e rrefimit. Kjo skeme eshte perdorur prej Kutelit me shume ne rrefimet me subjekte nga femijeria(“Une,Çuli e Marina” “Vendosa te shkoj ne megrim”etj). Gati ne te gjitha prozat e Kutelit eshte karakteristik rrefimi ne veten e pare. Jo , vetem kaq,por ne to simulohet vazhdimisht prania e vetes se dyte, pra e “degjuesve”(ne te vertete lexuesve),permes pyetjeve te drejtperdrejta qe iu drejtohen, a thua

se pritet nje pergjigje prej tyre:”Ju falem , o burra te mire , qe rrini e kendoni kete karte, ju falem e ju marr doren t’ju pyes nje fjale e dua te me ktheni pergjigje: keni pare a s’keni pare, ore trima ne bote? ” (“Gjonomadhe e Gjatollinj”). Te tilla formulime jane te shumta ne prozat e Kutelit.Duke u shkruar ne nje gjuhe qe synon nje komunikim te tille me lexuesin, ligjerimi artistic ne prozen kuteliane fiton disa karakteristika te dallueshme: Se pari, ai eshte nje ligjerim plot ngjyre e palce gjuhesore,sepse shfrytezon ligjerimin popullor, me fjale e shprehje frazeologjike,me nje fjalor tipik local. Se dyti, i jep nje shtrirje vete rrrefimit, duke e bere frazen shume me te gjalle e organike. Se treti, mundeson nje qendrim te vete rrefimtarit ndaj subejktit qe ai tregon,pra duke e bere shume me poetike prozen. Ne fund te fundit, proza e Kutelit deshmon ne menyre tipike kalimin e gjuhes se folur ne ate te shkruar. Ne nje menyre krejt te vecante Kuteli organizon edhe Kohen artistike te rrefimit. Perdorimi i se shkuares, qe eshte karakteristike per rrefimin , behet ne nje menyre te tille qe te krijohet ideja e tejkohesise.Ndersa tregon shume kujdes e vemendje per ta fokusuar Kohen e zhvillimit a te rrefimit te ngjarjes ,Kuteli qellimisht nuk jep tregues te kohes historike.Keshtu ne kuptojme me se miri qe behet fjale per te shkuaren e fshatit shqiptar, por se ne c’periudhe historike,kjo nuk merret vesh direkt nga teksti. Mesa duket, Kuteli i mbetet besnik synimit te tij per te dhene ne veper shqiptarin dhe Shqiperine e perjetshme.

Ne nivelin tematik, rrefimet e Kutelit vendosen gati te gjitha ne mjedisin e fshatit shqiptar, duke ruajtur te forta karakteristikat locale te zones se malesise se Pogradecit.Ato zbulojne artistikisht ne menyre mjeshterore marredheniet e boten e fshatit , luften e perpjekjet e fshatarsise per mbijetese, mendesite e shpirtin e banoreve te tij , besimet, zakonet e moralin e tyre.Brenda ketij mjedisi trajtohen edhe motive te vecanta , qe kane nje peshe te madhe ne te kuptuarit e thelbeve te prozes se Kutelit si per shembull tema e kurbetit e cila trajtohet ne disa nga prozat e tij,si te”Vendosa te shkoj ne megrim”,”Xha Brahoja i Shkumbanores”,”Nate qershori “etj. Bie ne sy dramaciteti me te cilin Kuteli e trajton kete motiv, edhe kur e sheh kurbetin nga kendveshtrimi i nje femije , si tek “Vendosa te shkoj ne mergim”, rrefim ne te cilin prapa humorit te lehte qe e shoqeron, qendron drama e kurbetit si nje e keqe shoqerore qe ka hyre thelle edhe ne psikologjine e lojrat e femijeve. I nje rendesie te tille eshte edhe motivi i gjakmarrjes, si nje plage e thelle e tragjike nder shqiptar, tragjizem qe e ka burimin ne faktin se arma ne cdo rast ngrihet kunder vellait te nje gjaku,kunder vetvetes.Ndodh rendom ne prozat e Kutelit qe mbylljet e tyre te jene te nje natyre morale,pra si nje mesim i nxjerre e i perforcuar me vlere edhe per lexuesin. Kjo nuk ia cenon aspak vleren prozave te tij, persa kohe qe ky moral perfaqeson frymen me te shendoshe te moralit popullor. Ndonese nuk eshte nje shkrimtar i prirjes psikologjike, Kuteli ka deshmuar aftesi te rralla ne hetimin psikologjik te personazheve.Rasti me tipik eshte ai i “Vjeshtes se Xheladin beut”.

Edhe motivi i dashurise eshte i parapelqyer nga Kuteli, veshtruar kjo si nje force jetesore e paperballueshme, por edhe ne perputhje me konceptet morale e fetare te popullit. Nje te tille ka ne qender rrefenjeza “Rine Katerineza”,por sidomos edhe proza me e gjate “E madhe eshte gjema e mekatit”.

Vjeshta e Xheladin Beut Kjo novel me vete titullin e saj na le te kuptojm se ka te beje me renien shkalle - shkalle te nje beui cili pasurine eshte trashegimtar i nje pasurie te madhe nga paraardhesit e tij ky fakt e le beun te mendoj se eshte i plotfuqishem.

Autori futet ne vetedijen dhe nenvetedijen e personazhit ku ai zbulon instiktet e tij shtazarake te paperpunuar, instikti i tij me i fuqishem eshte GRYKESIA te cilen autori e hiperbolizon deri ne ate pike sa duket sikur beu eshte ne gjendje te haje gjithcka :pronat, njerzit ,natyren. GRYKESIA e Beut i ka rrenjet te menyra se si ai eshte edukuar ne femijeri kjo duket qarte te keshillat qe i kane dhene te paret gjysherit e tij: “mbaje e shtoje ate qe ke :preja koken atij qe mundohet te ngrere lart:mos ler te dalin ne kasabane tende e ne cifligjet e tua njerez me te mencur se ti;mos perish me te madhin:ki mendjen te shikosh nga fryn era e nga ngroh diellin. Per punet e tjera bej cte duash, si zot malli.Cdo gje e gjalle qe pillet,rritet e kullot ne dhene tend eshte e jotja . mere bej cte duash.”

E gjith jeta e Xheladin Beut rrefehet nga kuteli e ndare ne dy faza FAZA E LULEZIMIT:( e gjith kjo faze jepet permes kujtimeve te vete Beut )

 Ne drejtim te pasurise ….kamjen te rende, shume brezash, sa as vete s’ia merrte dot rradhen me te numeruar e me kalem  ne drejtim te shendetit …shendetin e kish pasur grure , burre i ngjeshur, derdeng , ta caje beje kater  ne drejtim te sundimit…edhe sikur tu bente urdher qe te shtriheshin perdhe qe ti shkelte me kembe , sic shkelte balta per te bere plithare, shume prej tyre do te shtriheshin t’i shkelte  ne drejtim te epshit …po edhe ne brit e buallit sikur tu futkeshin keto, te bukurat , prape Xheladin Beu i gjente pas eres , sepse era e cupes se bukur qenka si ajo e molles se mire, u perhapka anembane  ne drejtim te argetimit…se xheladin beu kish qene gjithnje, qe ne te ri , njeiru i qejfit , hashari dhe jo njehere e dy e zinte mengjesi ku sta pret mendja, ne konaket e aferm e te larget, ne perdhesat e tabise, qe mbanin era myk e memish- haneje e shume erera te tjera… FAZA E RENIES  pesimi i pare: ai nuk mund te behet burre ne shtrat me Gurijen ( detaj ky i dhene ne fillim te noveles)  pesimi i dyte : merr vesh qe vajza qe perdhunonte eshte e bija ( ky detaj perben piken kulmore te zhvillimit te ngjarjes).  Pesimi i trete dhe i fundit:humbet mendjen